پنجمین نشست «گفتمان شهر» با موضوع « پایشِ هویتِ معماری ، چالشِ بناهایِ دولتی» چهارشنبه ۱۵ اردیبهشت ماه 95 با حضور دکتر پیروز حناچی، معاون وزیر و دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی، محمد مقدوری، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی، دکتر عبدالهادی دانشپور؛ عضو هیات علمی شهرسازی دانشگاه علم و صنعت، دکتر هما زنجانی زاده؛ عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی و ایرج کلانتری معمار پیشکسوت در تالار نور مشهد برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی پژوهشکده نوین شهر معنوی ثامن، در این نشست معاون وزیر راه و شهرسازی با تاکید بر این که مشهد در دوره‌های معاصر اتفاقات زیادی را پشت سر گذاشته که این اتفاقات هم در حوزه دولتی و هم بخش خصوصی بوده، گفت: گردش و فشار سرمایه در شهر بیشتر مربوط به بخش خصوصی بوده در نتیجه آنچه در معماری امروز مشهد قابل قضاوت است، گردش سرمایه و عملکرد بخش خصوصی است.

دکتر پیروز حناچی شکل‌گیری ساختمان‌های دولتی را وابسته به میزان سرمایه نیروی انسانی و تامین اعتبار دانست و در ادامه گفت: اگر سه عنصر تاثیرگذار به صورت کارفرمای فهیم، مشاور حرفه ای و پیمانکار مناسب در کنار قرار گیرند قطعا نتیجه پروژه‌ها مطلوب خواهد بود.

دکتر پیروز حناچی در خصوص راه‌های جلوگیری از تخلف و زیاده خواهی در معماری و ساخت و ساز تصریح کرد: آشفتگی امروز شهرهای ما در معماری ناشی از کج سلیقگی در زیبایی و زیبایی‌شناسی است که در راستای حل آن واکنش نهادهای مدنی، روزنامه‌ها و بدنه‌های تخصصی راهگشاست.

معاون معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی معماری متاثر از اتفاقی که در جامعه رخ داده دانست و عنوان کرد: بضاعتی که در حوزه معماری کشور وجود دارد از مواردی که شاهد آن هستیم بالاتر است در نتیجه باید این پتانسیل به منصه ظهور برسد و فضایی فراهم شود تا ظرفیت‌ها در بخش دولتی به عنوان کافرما، در بخش‌های مشاور و پیمانکار به فعلیت برسد.

وی اظهار کرد: قبل از انقلاب، مدیریت ساختمان‌های دولتی متمرکز بوده و به دلیل درآمدهای بالای نفتی، گردش سرمایه و حضور نیروی متخصص اعم از داخلی و خارجی، این نوع ساخت و ساز قابلیت کنترل بیشتری داشته است.

حناچی ادامه داد: بعد از انقلاب مدیریت ساختمان‌های دولتی متفرق بوده است و قبل از سال 1368 مسئولیت احداث ساختمان‌های دولتی برعهده وزارت راه و شهرسازی بود اما پس از آن، دستگاه‌های اجرایی سیستم‌های مدیریتی برای ساختمان‌های دولتی شکل دادند.

معاون معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی خاطرنشان کرد: نباید موضوعات و هویت معماری را به طور کامل سیاه یا سفید ببینیم، تجربیات خوبی در گذشته داشته‌ایم چه خوب و چه بد که نباید آن‌ها را تکرار کرده و از آن‌ها درس بگیریم.

معاون معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی عنوان کرد: در زمینه بررسی بناهای دولتی و تاثیر آن بر هویت معماری تنها نمی‌توان نمره‌ای بین صفر تا 100 در نظر گرفت و قاعدتا این امر منبعث از پژوهش و مطالعه‌ای دقیق است.

حناچی گفت: در گذشته یک فرد پس از آموزش‌های 70 ساله جایگاه معمار را پیدا می‌کرد اما امروز 520 مرکز آموزشی در کشور معمار تربیت می‌کند که پس از خروج از دانشگاه، به واسطه نیاز به شغل، در معماری شهر دخیل می‌شوند.

وی افزود: با نگاه به معماری گذشته شاهد آن هستیم که عقلانیت عجیبی بین آنچه که طراحی می‌شد و شرایط کشور وجود داشت. در واقع وظیفه حکومت ایجاد بستر مناسب برای زیباآفرینی شهر است ولی همه مسئولیت‌ها برعهده آن نیست.

معاون معماری وزیر راه و شهرسازی تاکید کرد: یکی از خصیصه‌های معماری قدیم کشور عقلانیت است در این راستا برای داشتن معماری متناسب در شهر، ضمن ایجاد عقلانیت و منطق در ساخت و سازها، باید با فرهنگ سازی، آستانه زیباشناسی و سطح سلیقه مردم را بالا برد و این از وظایف حکومت است اما حکومت به تنهایی در این زمینه مسئولیت ندارد.

حناچی با اشاره به اصل، حق تعیین سرنوشت برای مردم در قانون اساسی عنوان کرد: این حق تنها در مسائل سیاسی خلاصه نمی‌شود و با رخ دادن هر اتفاق ناهنجاری در شهرهمه مردم باید نسبت به آن واکنش نشان دهند.

وی در خصوص پیشینه تاریخی معماری کشور اظهار کرد: بعد از اتفاقاتی که در غالب شکست‌های سیاسی و پیاپی و همزمان با مدرنیته و اعتلای غرب، در دوران قاجار رخ داد جامعه دچار کمبود اعتماد به نفس شد که نقش آن را در آشفتگی معماری شهرها نمی‌توان نادیده گرفت.

معاون معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی تصریح کرد: در زمان جنگ تحمیلی بین ایران و عراق نیز همه منابع کشور به نوعی درگیر جنگ شد، بعد از آن هم در زمان سازندگی تحولاتی در شهرهای کشور به وجود آمد که دچار نوسانات زیادی بود و مشهد هم از این تحولات متاثر شد و اگر اعتماد به نفس ملی وجود نداشت در این جنگ نیز شکست ‌می‌خوردیم.

حناچی در ادامه گفت: متاسفانه مردم به جای اینکه خود را شهروند یک شهر بدانند، خود را ساکن آن به شمار می‌آورند و نسبت به تغییرات و نازیبایی‌ها در معماری یا دیگر مسائل شهری رخ می‌دهد، واکنشی نشان نمی‌دهند، در واقع مردم خود را به جای شهروند، ساکنان شهر می‌دانند.

وی اظهار کرد: عمده آثار شاخص در حوزه معماری که باقی ماندند مربوط به قبل و بعد از اسلام است، بنا و آثاری که توسط دولت و با اراده آن ساخته شده همچنین در دوره پهلوی اول و دوم عناصر شاخص معماری کشور نیز توسط حکومت شکل گرفته است.

تغییر سبک معماری نیازمند یک آسیب شناسی دقیق است

در بخش دیگری از برنامه؛ دکتر عبدالهادی دانشپور؛ عضو هیات علمی شهرسازی دانشگاه علم و صنعت عنوان کرد: سبک معماری در عصر جدید از دوره پهلوی اول به این طرف به صورت سونامی وارد کشور شد و منشا آن را هم نمی توان نیاز جامعه عنوان کرد بلکه این سونامی تحت تاثیر انقلاب صنعتی بود.

مشاور پروژه شرکت گاز با بیان اینکه تغییر سبک معماری نیازمند یک آسیب شناسی دقیق است، یادآور شد:  معماری لباس، تجلی و کالبد فرهنگ است.

معماری موفق ماحصل یک دیالوگ و تعامل است

دانشپور ادامه داد: اگر در واقع یک مدیر دولتی از موضع کارفرمایی این تکلیف را برای خود بپذیرد که اثر شامل شهر، معماری، کابرد و مخاطب است، تا حدودی موفق عمل کرده چرا که حال آن که معماری موفق ماحصل یک دیالوگ و تعامل است.

عضو هیات علمی شهرسازی دانشگاه علم و صنعت با بیان اینکه یک معمار موفق معماری است که بتواند دیالوگ برقرار کند، افزود: باید به معماری به صورت یک کل یکپارچه نگریسته شود، از

این رو معماری به معنای جمع جبری مصالح ساختمانی نیست، بلکه معماری یک کلیت یکپارچه است.

مشاور پروژه شرکت گاز کارفرمای خوب را عامل اصلی در احداث یک بنای هویت دار دانست و افزود: حقیقتا یک کا فرمای خوب قسمتی از معادله است و به عبارت دیگر کارفرمای خوب بخش عمده ای از اصل ماجرا است.

هر نهاد و ارگانی ساز خودش را می زند

در بخش دیگری از برنامه، ایرج کلانتری؛ اظهار کرد: معماری شهر باید به گونه‌ای باشد که سبک زندگی و رویه های زندگی در آن جریان پیدا کند و به عبارتی برای ما معرف یک هویت باشد.

این معمار خاطرنشان کرد: اصولا سبک معماری هر کشوری تبلور قدرت اقتصادی، سیاسی و هنری آن کشور است، اما آشکار است که چیزی به عنوان الگو نداریم.

وی با بیان اینکه دولت را نباید مقصر اصلی در عدم رعایت سبک معماری هویت دار در ابنیه دولتی دانست، خاطرنشان کرد: متاسفانه نظام فنی و اجرایی منسجم و یکپارچه در کشور نداریم، به طور شفاف هر نهادی و ارگانی نظامات مخصوص به خود را دارند و ساز خودش را می زند.

کلانتری با اشاره به اینکه  ۹۸ درصد شاخص ها خارج از حیطه معماران هستند و به عبارتی کار از دست همه در رفته است، ادامه داد: تمامی آثار قوی به جا مانده از دوره های گذشته پشتوانه قدرت و زور داشته اند، اما در شرایط فعلی اولین گام در سبک معماری ایرانی و اسلامی باید از سوی معماران برداشته شود.

سبک معماری معلول ابعاد آموزشی، حقوقی، فرهنگی و .... است

در ادامه، دکتر هما زنجانی زاده؛ عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی با اشاره به اینکه معماری بعد مادی یک شهر است، افزود: از منظر جامعه شناسی هیچ پدیده اجتماعی تنها یک  علت ندارد، بنابراین سبک معماری معلول ابعاد آموزشی، حقوقی، فرهنگی و .... است.

این پژوهشگر اجتماعی و فرهنگی با اشاره به اینکه حوزه معماری پس از سقوط دولت قاجار و روی کار آمدن دولت پهلوی تحت تاثیر سبک معماری آلمان ها قرار گرفت، یادآور شد: سبک معماری ساختمان هایی همچون دارایی، راه آهن شمال و هلال احمر با توجه به سبک معماران آلمانی ساخته شده است، به عبارتی این معماری مظهر جامعه مدرن بود.

وی با اشاره به اینکه پس از انقلاب و با رشد جمعیت تغییرات اساسی در سبک معماری شاهد هستیم، اظهار کرد: معماری بعد مادی جامعه است اما دارای علل مختلف اقتصادی، حقوقی، آموزشی، فرهنگی است، از این رو می توان این گونه اذعان کرد که معمار یک انسان کامل است چرا که باید به سه بعد سازه، فونکسیون و زیبایی واقف باشد، هر چند اگر معمار بر این که ۳ بعد مسلط نبود می تواند از وجود مشاور مدد گیرد.

مسئولان در دوره تصدی خود سلیقه ای عمل می‌کنند

زنجانی زاده اظهار کرد: اگر اصل «شهر زیبا و شهر یکنواخت» در سیستم دولتی مورد توجه قرار گیرد شاهد چنین مناظری در شهر نبودیم، علی رغم تمامی موارد اگر مصالح به کار رفته در واحدهای ساختمانی یکسان باشد به زیبایی شهر کمک ویژه ای خواهد شد.

این پژوهشگر اجتماعی و فرهنگی با اشاره به اینکه مسئولان در دوره تصدی خود سلیقه ای عمل می‌کنند، خاطرنشان کرد: دوره تصدی مسئولان دولتی کم است و در این مدت از مسئولان به اعمال سلیقه و نظر خاص خود در خصوص معماری می پردازند این چنین است که شاهد این معضلات در سبک معماری هستیم.

معماري شهري دچار بحران هويت است

در ادامه مهندس محمد مقدوری؛ معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری با اشاره به اینکه تاکنون تعریف دقیقی در خصوص معماری در کشور ما شکل نگرفته است، اظهار کرد: معماري در شهرها از جمله مشهد دچار بحران هويت است. از این رو چند اصل را باید مورد توجه قرار داد، نخست بحران هویت معمای در کشور، دوم فقدان انسجام در ساختار کشور، عدم انسجام و همکاری و سوم عوامل اقتصادی و اجتماعی است.

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری ادامه داد: حاکمیت در قبال این سبک از معماری بیشترین مسئولیت را دارد، تا زمانی که از بحران در هویت معماری سخن گفته می شود دولت بیش از همه در این امر مقصر است، اما آیا معماران در قبال این وضعیت مقصر نیستند؟ آیا معماران نمی بایست در برابر این وضعیت نباید اعتراض می کردند؟

وی با بیان اینکه عماران قوی داریم اما به دلیل عدم انسجام و یکپارچگی دچار تفرق هستیم، تصریح کرد: تا زمانی که معماران ما هویت خودشان را احراز نکنند شاهد چنین وضعیتی هستیم.

با فقدان استراتژی تدوین شده معماری مواجه هستیم

مقدوری با اشاره به اینکه با فقدان استراتژی تدوین شده معماری مواجه هستیم، عنوان کرد: چرا در مقابل برج های ساخته شده برخلاف طرح مصوب اعتراض نمی کنیم؟ بنده پیشنهاد می کنم سایتی به منظور ارائه و جمع‌آوری نظرات مهندسین معمار راه‌اندازی شود تا بتوانیم از نظرات معماران در خصوص پروژه های شهری کمال بهره را ببریم.

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری با تاکید بر نقش نشریات تخصصی با محوریت معماری و شهرسازی در ترویج سبک معماری افزود: نشریات تخصصی با محوریت معماری و شهرسازی باید تلاش بیشتری در این زمینه به منظور ارتقاء فرهنگ عمومی انجام دهند.

مقدوری خاطرنشان کرد: در طرح توسعه حرم مطهر رضوی موسوم به طرح ۳۶۰ هکتاری باید در معرض اظهارنظر هریک از شهروندان و صاحب نظران قرار گیرد تا بتوانند نظرات خودشان را در این خصوص ارائه کنند.