به گزارش روابط عمومی پژوهشکده ثامن، شنبه بیستم شهریور 1395 سومین نشست مشهد در مسیر توسعه با موضوع «خاستگاه ژئوپولیتیکی رکن فراموش شده توسعه شهری کلانشهر مشهد» در پژوهشکده ثامن با سخنرانی دکتر اکبر دیسفانی پژوهشگر برنامه‌ریزی شهری برگزار شد.

دیسفانی در این نشست گفت: در توسعه شهری مشهد باید موضوعاتی همچون زیرساخت های حمل و نقل (خطوط ریلی، خیابان ها، بلوارها و ...)، زیرساخت های عمومی (پارک ها و فضای سبز و ...) الگوی توسعه فضایی (شهر فشرده، ساختمان های بلند، کاربری ترکیبی)، ادبیات شهر جهانی (مسیرهای هوایی، بنگاه های اقتصادی و ...)، اشتغال (توسعه کسب و کار مولد)، پروانه ساختمانی، زمین شهری و ... توجه کرد.

دیسفانی با بیان اینکه نایجل هریس یکی از افرادی است که در حوزه برنامه ریزی شهری نظریات و ایده‌هایی مطرح کرده است، عنوان کرد: هریس تحلیل ۶۰ سال برنامه‌ریزی شهری را انجام داده است. وی کسی است که سه بار به ایران سفر کرده و گزارشاتی را تهیه کرده و به استراتژی‌های توسعه شهری پرداخته است. هریس بر این باور است که برنامه‌ریزان شهری باید تغییر نقش داده و اقتصاددان شهری شوند که اقتصاد شهر را رشد دهند و از این طریق شهر را توسعه دهند.

وی ادامه داد: صاحب نظران برای ضرورت تدوین نظریه توسعه شهری دیدگاه های مختلفی ارائه کرده اند، به طور مثال عباس آخوندی، کمال اطهاری، بهروز پاکدامن و پیروز توفیق بر این اعتقاد هستند که در حوزه برنامه ریزی شهری فاقد نظریه و دیدگاه هستیم و بیشتر به دنبال تکنیک رفته‌ایم.

سازگاری با سیستم و محیط طبیعی فصل مشترک تمامی دیدگاه های برنامه ریزی شهری است

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: پرویز پیران یک جامعه شناس شهری است که «نظریه راهبرد و سیاست سرزمینی جامعه ایران» را پس از مطالعه و بررسی ۴۰۰ منبع با کمک دانشجویانش و در مدت بیست سال در حوزه شهری ارائه کرده است. این نظریه حاکی از آن است که ما به دلیل موقعیت و جایگاه سرزمینی مان می توانیم راجع به توسعه صحبت کنیم. در واقع پیران بر این باور است که در توسعه شهری نباید از الگوهای غربی استفاده کنیم.

دیسفانی خاطرنشان کرد: دکتر پیران رکن نخست جامعه ایران را از قدیمی ترین ایام نظام ایلیاتی می داند و بر این نظر است که ما هیچ گاه به سمت سکونت مستقر و دارای ویژگی های شهری شدن حرکت نکردیم و در حقیقت محدودیت منابع آب باعث شده ما هیچ گاه در آستانه انباشت ثروت در شهرها قرار نگیریم. وی با بیان اینکه پیران شهر را سرزمین و قلمرو پادشاه تعریف می کند، اظهار کرد: پیران عنوان می کند که تجارت در راه دور کلید درک بسیاری از تحولات ایران است، نظریه راهبرد و سیاست سرزمینی جامعه ایران تنها تبیین کننده گذشته نیست بلکه مربوط به حال و آینده  ایران است.

وی ادامه داد: کاتوزیان هم در ارائه نظریه توسعه شهری بر این اعتقاد است که در شهرهای ایرانی مازاد تولید وجود نداشته و یا کم تر از آن بود که حکومت بر آن تکیه کند و از این لحاظ نباید خودمان را با کشورهای غربی مقایسه کنیم.

این پژوهشگر با اشاره به سخن پاپلی یزدی مبنی بر اینکه ژئوپولیتیک، فرهنگ ایران را ساخته و فرهنگ ایران را نگه داشته است، خاطرنشان کرد: عزت الله عزتی استاد ژئوپولیتیک در ایران، ژئوپولیتیک را این گونه تعریف می کند؛ نقش عوامل جغرافیایی در سیاست ملل و یا بررسی تاثیر عوامل جغرافیایی در ساختارها.

دیسفانی اظهار کرد: هاروی نیز بر این باور است که شهر اوج دستاورد انسانی است. عباس آخوندی هم شهر را نهادی اجتماعی و اقتصادی می داند که به منظور منطق سازمان اجتماعی و همچنین ثروت و قدرت شکل گرفته اند.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه سازگاری و هماهنگی با سیستم و محیط طبیعی فصل مشترک تمامی دیدگاه‌های برنامه‌ریزی شهری است، افزود: توسعه شهری باید با آلودگی و کاربرد انرژی کم همراه باشد، توجه به محیط زیست، عدالت اجتماعی و مشارکت مردم باید در توسعه شهری لحاظ شود.

دیسفانی خاطرنشان کرد: رویکرد ژئوپولیتیک دارای ۲ مولفه است، نخست توسعه شهری باید بازتاب دهنده قدرت و جایگاه سرزمینی شهر باشد، دوم توسعه شهری باید بر پایه توان اکولوژیک باشد.این استاد دانشگاه ادامه داد: با دو مؤلفه مذکور در توسعه شهری باید به چهار مؤلفه سرمایه گذاری، نمایش قدرت، تراکم و سازگاری محیطی توجه کرد.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: تهران در سال ۹۱ و ۹۲،  ۴ برابر متوسط سال های گذشته به دلیل گرایشات مردمی به ساخت و ساز، پروانه صادر کرده است در حالی که در بازار مسکن به آن میزان تقاضا وجود نداشت. این میزان برای شهر مشهد در همان دوره زمانی، 2 برابر بود و در واقع این روند بیان کننده این امر بود که توسعه و نوسازی شهری بر روی امواج ویرانگر تورم استوار بوده است.

این پژوهشگر ادامه داد: از رویکرد ژئوپولیتیک میتوان نتیجه گرفت که انواع توسعه ها و از جمله توسعه شهری بایستی جنبه هایی از وجود قدرت سرزمینی را در خود آشکار کنند و اگر چنین اتفاقی رخ نمیدهد به سیاستهای غلط توسعه شهری مربوط میشود . دیسفانی اظهار کرد: بعنوان مثال سیاستهای مالی غلط شهرداری، شهر مشهد را بسوی ورشکستگی میبرد، چنان که در حال حاضر این شهر بالغ بر دو هزار و پانصد میلیارد تومان با بهره 36 درصد به بانکها بدهی دارد و این تجلی سیاستهای ضد قدرت سرزمینی در سالیان گذشته بوده است.

وی با بیان اینکه همکاری آستان قدس در توسعه شهری مهم و ضروری است، افزود: همکاری آستان قدس رضوی در توسعه شهری، مهم ارزیابی می شود، چرا که مالک ۶۰ درصد از زمین های شهری مشهد است، در واقع آستان قدس باید در تعیین شهردار و سیاستهای توسعه شهری نقش ایفا کند اما در عمل به این مهم اعتنایی نمی شود و این نهاد را به حساب نمی آورند. وی با اشاره به تاثیر سیاست های آستان قدس رضوی در توسعه شهری یادآور شد: علی رغم آن که آستان قدس رضوی می تواند نقش برجسته ای در توسعه شهری ایفا کند اما آستان قدس هم با این مقوله نسبتا ضعیف برخورد کرده است.

الگوی توسعه شهری حمل و نقل محور (TOD) صرفا مربوط به کشورهای در حال توسعه نیست.

وی با اشاره به الگوی توسعه شهری TOD اظهار کرد: الگوی توسعه شهری TOD صرفا مربوط به کشورهای در حال توسعه نیست بلکه این الگو برای کانادا و آمریکا هم به کار گرفته می شود. این پژوهشگر خاطرنشان کرد: توسعه شهری موفق نیازمند جوانب مختلفی است که سرمایه گذاری را هدایت می کند و بسترهای مناسب برای اشتغال، سکونت و غیره را رونق می بخشد.

دیسفانی با بیان اینکه شهرها در همه جا اصلی ترین نیروی محرکه رشد اقتصادی هستند، یادآور شد: رشد شهری سرمایه گذاری را ضروری می کند. فرآیند توسعه شهری بر ۲ اصل استوار است، نخست طراحی و تامین فضای فعالیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و دوم ایجاد تقاضا برای سرمایه گذاری برای ساخت آن ها.

این استاد دانشگاه ادامه داد: همچنین اصولی که باید در تعیین تراکم شهری و در ضوابط باید رعایت شود، نخست لزوم تابش اشعه زمستانی به بدنه جنوبی، دوم لزوم رعایت فاصله مناسب بین ابنیه و سوم لزوم رعایت حداقل فضای سبز.

وی با بیان اینکه مهندس مشهودی ، شهرساز برجسته کشور بر این نظر است که تراکم جمعیتی در شهرهای بالای دو میلیون نفر باید بین ۱۵۰ الی ۲۵۰ نفر در هر هکتار باشد، تصریح کرد: تراکم جمعیت در بافت شهری مهم ترین عامل در شهری شدن ساختمان ها محسوب می شود. در حالی که چنین تراکمی برای مشهد کمتر از 85 نفر در هکتار است.

وی با بیان اینکه کلیف هاگو عوامل اصلی تاثیرگذار در برنامه ریزی شهری در هزاره سوم را خصلت بین المللی می داند، افزود: برنامه ریزی شهری نیازمند داشتن بینش و راهبرد است. این پژوهشگر خاطرنشان کرد: از آن جایی که منابع آب و انرژی در حال اتمام است ما ناچار هستیم از استراتژی ژئوپولیتیک برای توسعه شهری استفاده کنیم.

ارتفاع ساخت و سازها باید در حریم مطهر رضوی مورد لحاظ قرار گیرد

دیسفانی با تاکید بر لزوم توجه به حریم حرم مطهر رضوی عنوان کرد: باید حریم حرم مطهر رضوی جدی گرفته شود و حریم ارتفاعی برای آن در نظر گرفته شود که تا شعاع مشخصی ارتفاع بیشتری بوجود نیاید.

این استاد دانشگاه با اشاره به سخنان حناچی؛ معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی افزود: ایشان در گزارش تلویزیونی اخیر خود عنوان کردند که ۵ شهر بزرگ تهران، مشهد، شیراز، تبریز و اصفهان ۷۹ درصد از درآمد شهری خود  را از طریق ساخت و سازهای شهری به دست می آورند که این یک ضعف اساسی در توسعه شهری محسوب میشود.

وی ادامه داد: سید رضا هاشمی؛ مشاور سابق وزیر مسکن و شهرسازی هم در توضیح مسائل و مشکلات امروز شهرها به این مساله اشاره دارد که دولت از بیست سال پیش منابعی که به شهرهای بزرگ اختصاص میداد را قطع کرد حال آن که پول های حاصل از درآمد های نفت در چه امور مهم دیگری هزینه شده است؟

این پژوهشگر افزود: همه شهروندان باید در انتخابات شورای شهر شرکت کنند و از نمایندگان این شورا خواسته هایشان را مطالبه کنند. به این وسیله میتوانیم دیدگاه هایی را که در شورای شهر حاکم می شوند خودمان انتخاب کنیم حال آن که متاسفانه اعضای شورای شهر با رای اندک مردم و بدور از دیدگاهها و اصول علمی برنامه ریزی شهر وارد این شورا می شوند.