در توسعه اشتباه کردیم!
نابودی باغات به چه قیمتی؟!!
وحید محکی (پژوهشگر و کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری)
نابودی درختان و باغات کلان شهری مشثل مشهد که با آلودگی روزافزون هوا دست و پنجه نرم می کند، ناقض عدالت اجتماعی، اقتصادی و زیستی است؛ چرا که برای تشکیل فقط یک سانتی متر مکعب خاک زراعی، حداقل 500 سال زمان نیاز است. نظریات حوزۀ مسائل شهری همچون نظریۀ توسعۀ پایدار، نظریۀ شهر سالم، نظریۀ شهر سبز، شهرسازی نوین و نظریۀ شهر اکولوژیک، همگی بر حفظ و تقویت باغات و سایر فضاهای سبز شهری و همچنین زمین های کشاورزی اطراف شهرها تأکید دارند.
خیلی از این نظرات در اسناد بالادستی و قوانین ما نیز موجود است، اما متأسفانه روندی که در دهه های اخیر شاهد نوع دیدگاه مسئولان و متولیان در توسعۀ شهری بودیم که نشان از بی توجهی به این تأکیدات است. حتی در توصیه های رهبری نیز بارها شاهد ابراز نگرانی از نابودی فضاهای سبز که یک ثروت عمومی به شمار می روند، بودیم. سال 93 رهبری در سخنانی تأکید کردند: «اجازه ندهیم کسانی بیایند با دست اندازی به زمین های گوناگون، ثروت عمومی را به نوبۀ خود تبدیل کنند به ثروت شخصی. این بوستان عظیمی که فرض کنید در فلان نقطۀ شهر واقع است، یک ثروت عمومی است.» در ابلاغ سیاست های کلی «محیط زیست» نیز منوط به اجرای بند یک اصل 110 قانون اساسی، بحث جرم انگاری تخریب محیط زیست تأکید شده است.
اگر به مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری هم به عنوان عالی ترین مرجع تصمیم گیری و سیاست گذاری در حوزۀ برنامه ریزی شهری مراجعه کنیم، انبوهی از ابلاغیه ها و مصوبات برای حفظ باغات و فضاهای سبز شهری موجود هستند. یکی از این مصوبات شورای عالی معماری و شهرسازی به سال 93 و زمان آغاز ساخت چند پروژه در محل باغات قدیمی مشهد برمی گردد. در مصوبه ای به تاریخ هشتم دی ماه سال93 ، این شورا ابلاغ کرد که بر اساس طرح جامع مشهد باغاتی که در وضع موجود باغ هستند، در اسناد کاربری پیشنهادی این طرح به عنوان باغ تثبیت و هرگونه تغییر در آن مغایر اساسی محسوب می شود.
در این میان در بسیاری از اظهارنظرهای به ظاهرکارشناسانه در حوزۀ شهر مشهد، از صنعت گردشگری و ایجاد و توسعۀ زیرساخت های آن نظیر هتل، برج، مراکز تفریحی و نیز افزایش جمعیت جوان و نیازسنجی های مربوط به آن همچون تخصیص مسکن و...، به عنوان عامل پیشران درجهت جریان سازی تخریب اراضی باغی مشهد یاد می شود. حال آنکه از مهم ترین و مؤثرترین شاخصه های جذب گردشگر، جاذبه های طبیعی و فضاهای سبز شهری است. از جهتی دیگر، نابودی این باغات به عنوان عنصری از عناصر هویت بخش، بخشی از هویت و تاریخ مشهد را هم از بین می برد، اما در دهه های اخیر رشد و توسعه و افزایش تراکم جمعیتی در شهرها، باعث تمایل توسعه گران برای استفادۀ بیش از پیش از اراضی شهری و در نتیجه فشار روز افزون بر فضاهای باز، باغات و زمین های کشاورزی شده است که در مشهد نیز شاهد این نوع توسعه گری هستیم.
براساس آمارهای موجود، میزان فضای سبز شهر مشهد سه دهه پیش حدود 2هزار هکتار بوده است که این سهم در دهۀ 90 به 900 هکتار رسیده و این نگرانی وجود دارد که با روند فعلی در نابودی باغات مشهد، در سال1400 ، فقط حدود 500 هکتار در مشهد و حومه فضای سبز موجود باشد. این شیب شدید نزولی، هشداری تلخ برای یکی از بزرگ ترین کلان شهرهای مذهبی جهان، مسئولان و مردمانش تلقی می شود. امید است با تغییر رویۀ مدیران، فعالیت بیشتر تشکل های مردمی و شکل گیری سرمایۀ اجتماعی، اجرا و نظارت بر قوانین مبارزه با تخریب و تضعیف باغات و اراضی سبز در شهر مشهد، دیگر شاهد نابودی باغات شهرمان نباشیم.
منبع: روزنامه شهرآرا مورخ 6 شهریور ماه 1396 صفحه 5