آخرین نشست فصل سوم قصه شهر با موضوع «مشهد، شهر بی‌دفاع؛ آسیب شناسی مدیریت شهری در مواجهه با چالش‌های زیست محیطی» با حضور آقایان مسعود آقابیگی، مرتضی تشکری، محمدرضا دیمه‌کار، محمد فرزام و مهدی کلاهی به عنوان صاحب‌نظران حوزه محیط زیست، در پژوهشکده نوین شهر معنوی ثامن، برگزار شد.
مسعود آقابیگی، پژوهشگر حوزه محیط زیست در این نشست با بیان اینکه مهم‌ترین چالش‌های زیست محیطی مشهد، برداشت نادرست مدیران مشهدی از موضوع محیط‌زیست است، افزود: موضوع محیط زیست حیاط خلوت پروژه‌های شهری است و اصل نیست. موضوع بعدی فرهنگ مصرفی رایج در این شهر است چون بنگاه‌های اقتصادی از مصرف‌گرایی شهروندان سود می‌برد، بنابراین شهروندان را بسیار مصرفی بار می‌آورند و این مصرف‌گرایی، شامل محیط زیست هم می‌شود.
وی افزود: وضعیت آب را دیگر مشکل زیست محیطی شهر است. گروهی تصور می‌کنند مسئله مشهد، آب‌های سطحی است و جهل مدیریتی خاصی درباره آب‌های زیرزمینی دارند. موضوع بعدی، آلودگی است که فقط زمانی که به اوج می‌رسد در رسانه‌ها مطرح می‌شود و هیچ برنامه‌ای برای مبارزه با آن وجود ندارد و بحث آخر، موضوع انحصار منابع زیست محیطی در مشهد است.
مرتضی تشکری، استاد محیط زیست دانشگاه نیز در این باره گفت : اگر از من به عنوان یک کارشناس محیط زیست بپرسید علت مشکلات محیط زیستی در مشهد و سایر کلانشهرها چیست، معتقدم تنازل و محدود کردن موضوع محیط زیست است، منحصر کردن محیط زیست به آلودگی و... به معنای تنازل محیط زیست است. موضوع بعدی فهم ناقص از مفهوم شهر است. خدمات اکوسیستمی آن چیزی است که حیات در یک شهر را تأمین می‌کند و اگر یک شهر زنده است، به دلیل محیط زیستی است که شهر در آن قرار دارد.
وی افزود: عارضه سوم سخت افزار زدگی و استفاده بیش از حد از ماشین است. عارضه آخر که از همه مهم‌تر است، برنامه‌ریزی ناقص و تکثیری در حوزه برنامه‌ریزی شهری ماست چون مبنای برنامه‌ریزی ما مدیریت شهر در یک اکوسیستم نیست.
مهدی کلاهی عضو هيات علمي دانشگاه فردوسي مشهد نیز با اشاره به اینکه این چالش‌ها شامل دو قسمت چالش های نهادی و موضوعات فردی است، گفت: قسمت اول، چالش‌های نهادی است که شامل یک شوی الزامی دربارة محیط زیست است مدیران خود را به نمایش آن می‌دانند. همچنین توسعه‌ای که تعریف می‌کنیم، به نام مردم و به کام سرمایه‌داران است. نبود مسئولیت و مشارکت اجتماعی در نهادهای شهری موضوع بعدی است. هیچ کدام از این نهادها سند و چشم‌اندازی برای ارتباط با مردم و خدمت به آنها ندارد. قسمت دوم بحث به موضوعات فردی مربوط می‌شود. در قسمت موضوعات فردی بی‌تعلقی به خاک و منابع شهر به جود آمده است از مهم‌ترین چالش‌هاست. موضوع بعدی، دانش، نگرش و رفتار است. ما به لحاظ دانشی هیچ کمبودی نداریم اما از بحث نگرش غافل شده‌ایم و مستقیما از دانش به رفتار می‌رویم، بدون اینکه نگرشی داریم.
محمد فرزام، پژوهشگرحوزه محیط زیست و فضای سبز شهری هم در این باره عنوان کرد: موضوع اول، بحث آلاینده‌های جوی است و در سال گذشته 200 روز وضعیت هشدار داشتیم. موضوع بعدی کمبود آب است که اگر به همین روند ادامه پیدا کند تا 15 سال آینده مشهد قابل سکونت نیست. آبیاری فضای سبز یکی از مهم‌ترین منابع هدررفت آب توسط شهرداری است که باید با جایگزینی گیاهان کم‌آب جلوی آن را گرفت.
وی افزود: قرار گرفتن مشهد در کریدور هزارمسجد که مانع از وزش باد می‌شود، در کاستن از آلودگی هوای مشهد در فصل سرما کمک می‌کند. در کوتاه‌مدت ایجاد پیوست‌های زیست محیطی برای تمام پروژه‌های شهری، آگاهی‌رسانی به مردم و اولویت توسعه با صنایع پاک از راهکارهای حفظ محیط زیست مشهد است.
در ادامه این نشست مهدی کلاهی در پاسخ به سوالی درباره آثار سوء زیست محیطی توسعه کالبدی و فیزیکی مشهد طی سه دهه اخیرخوب به طرح سوالی پرداخت و عنوان کرد: آیا طراحی شهر ما با ساختار ذهنی ما دربارة مشهد، تطابق دارد یا نه؟ که باید گفت پراکندگی بازارها و برج‌ها در سطح شهر مشهد به عنوان یک شهر مذهبی، حکایت از نبود برنامه‌ریزی در مدیریت شهری دارد. در کیوتو به دلیل اینکه شهر مذهبی است، امکان ساخت‌وساز بیش از سه طبقه وجود ندارد. درحالی‌که در مشهد شاهد رشد بلندمرتبه‌سازی هستیم. اگر الگویی تعریف می‌کردیم و پهنة خاصی را برای برج‌سازی در نظر می‌گرفتیم، تا حدی منظر شهر حفظ می‌شد.
محمدرضا دیمه‌کار، عضو کمیسیون امور فنی، عمرانی و طرح‌ریزی شهری شورای اسلامی چهارم شهر مشهد نیز با بیان اینکه وظیفه تأمین آب یک وظیفه حاکمیتی است، نه وظیفة شورا و شهرداری خاطر نشان کرد: البته شورا می‌تواند به آن کمک کند. اگر بپذیریم که تأمین آب وظیفه حاکمیت است، امروز در آب حوزه کشاورزی مدیریت فنی نداریم. امروز مسئله خاک یکی دیگر از مهم‌تریم معضلات زیست‌محیطی شهر مشهد است.امروز باید به فکر مدیریت حریم شهر و جلوگیری از تغییر کاربری‌ها باشیم تا به معضل خاک دامن زده نشود. چالش بعدی موضوع حمل و نقل شهری است. امروز باید به حمل و نقل عمومی را توسعه دهیم تا جلوی آثار مخرب زیست‌محیطی استفاده از وسایل نقلیه شخصی را بگیریم.
فرزام نیز گفت: من به طور کلی با برج‌سازی و مال‌ها مخالف نیستم و در شهر بزرگی مثل مشهد ناچاریم به این سمت برویم . الگوی توسعه نادرست در این زمینه مشکل‌ساز شده است. بدشدن سیمای شهر و قربانی شدن فضای شهر از جمله آسیب‌های برج‌سازی بدون برنامه است.
در ادامه آقابیگی عنوان کرد: ساخت برج استاندارهای خاصی دارد و تأثیرات خاصی به بدنة شهر تحمیل می‌کند اما اگر ما می‌خواهیم یک شهر انسانی، مذهبی، معنوی و زنده داشته باشیم، نباید انسان‌ها را به سمت ماشین سوق دهیم. آسایش زیست‌محیطی یکی از مهم‌ترین معیارهایی است که در برج‌سازی از بین می‌رود. نظام فکری و مدیریتی‌ای که بر این برج‌سازی‌ها نظارت دارد، راه اشتباهی می‌رود.
تشکری نیز گفت: معضل ما این است که محیط زیست را مقابل توسعه تعریف کرده‌ایم، نتیجه این تقابل گفتمانی، تخطئه موضوع محیط زیست است. پس این پرسش‌ها را نباید مطلق‌انگارانه مطرح کنیم. مال و برج می‌توانند به محیط زیست مشهد کمک کنند یا می‌توانند آن را تخریب کنند، آنچه مهم است شرایط و ویژگی‌های آن مال و برج است. پس باید گفتمان زیست‌محیطی را بر این مبنا پایه‌گذاری کنیم که ما طرفدار توسعه هستیم، اما این توسعه باید متناسب با ظرفیت‌های زیست‌محیطی شهر باشد.
کلاهی هم:مشکل اصلی را نبود جانمایی درست و نداشتن معماری بومی دانست و افزود: ما امروز به بحث پدرکشی افتاده‌ایم چراکه روزانه حدود ده هکتار از زمین‌های کشاورزی‌مان تغییر کاربری پیدا می‌کنند. از متخصصان می‌خواهیم که نظر بدهند در حالی که هیچ آماری در اختیار متخصصان نمی‌گذاریم. متخصصان برای ارائه برنامه‌های درست، نیاز آمار و اطلاعات دقیق دارند. وقتی از حمل و نقل عمومی صحبت می‌کنیم باید ببینیم شورای فعلی در این زمینه چه اقداماتی انجام داده است.
تشکری با اشاره به اینکه یکی از اصول پایداری توسعه، کوچک مقیاس کار کردن است، افزود : باید واقعیت‌های خرد را در نظر بگیریم و بر اساس آنها طرح بدهیم تا طرح‌ها به تن شهر بنشیند. با جناب کلاهی نیز مخالفم که گفتند باید محیط زیست را در تقابل با اقتصاد قرار دهیم. چراکه اقتصاد رمز حیات است .
در ادامه دیمه‌کار گفت: در زمینه برج‌سازی باید موضعمان را مشخص کنیم که به دنبال توسعه افقی، عمودی یا ترکیبی هستیم. نظر من توسعه ترکیبی است. توسعه افقی به دلیل هزینه زیاد تامین زیرساخت‌ها ممکن نیست و با توسعه ترکیبی می‌توانیم هم جلوی برج‌سازی بی‌رویه و بی‌برنامه را بگیریم و هم از توسعه افقی جلوگیری کنیم.
سوال سوم پس از این سخنان آقابیگی در پاسخ به سوال مجری برنامه درباره اثرات و تبعات اجتماعی و زیست محیطی پدیده کوه‌خواری در جنوب مشهد گفت:کوه‌های جنوب مشهد که بالانس‌کننده کریدورهای آب و هوایی است. اگر به جنبه اجتماعی و حقوق شهروندی نگاه کنیم، تکلیف موضوع کوه‌خواری مشخص می‌شود.باید به بحث حقوق و شرایط زیستی مشهد توجه کنیم. شهر انسانی چطور ممکن است وقتی تمام سرمایه‌های زیستی را از بین می‌بریم.
دیمه‌کار نیز با اشاره به صحبت‌های مقام معظم رهبری درباره این ارتفاعات افزود : معتقدم که ما در بافت پیرامون حرم مطهر رضوی غفلت کردیم و اکنون تمام دستگاه‌ها به صحنه بیایند تا این بافت حفظ و احیا شود.
فرزام با بیان اینکه کوه‌خواری ارتفاعات جنوب از دیدگاه اکولوژیک، مشکلات زیستی زیادی ایجاد کرده است، خاطر نشان کرد : شیوع سالک در سال گذشته در این منطقه و غباری که به دلیل از بین رفتن پوشش گیاهی منطقه به وجود آمد، نمونه‌ای از معضلات این کوه‌خواری است. باید به کمک اکوسیستم بیاییم و پارک‌هایی در منطقه ایجاد و کمربند سبز را تقویت کنیم.
کلاهی نیز عنوان کرد: وظیفه احداث کمربند جنوبی وظیفه شهرداری نیست و اداره راه و شهرسازی باید این کار را انجام می‌داد . شهرداری از پول مردم در این کار وارد شده است که کار درستی نبوده است. در مقابل می‌گویند این کار برای تسهیل رفت و آمد مردم به ییلاقات انجام شده است، در حالی که نباید فضای سبز شهر را از بین ببریم که مردم بخواهند به خارج از شهر بروند. علاوه بر اینها ایجاد این کمربند منجر به آسیب‌هایی چون حاشیه‌نشینی، زمین‌خواری و... می‌شود. بهترین کار این است که طبیعت و فضای سبز را برای مردم به متن شهر بیاوریم.
فرزام،نیز گفت: در بحث مال‌ها و برج‌ها معتقدم باید به سمت توسعه شهری همراه با حفظ محیط زیست برویم.
در ادامه دیمه‌کار عنوان کرد: در بحث کمربند جنوبی معتقدم ضروری است و برای انتقال خودروها از غرب به شرق لازم است. بسیاری از مشکلاتی که در شهر مطرح شد به این دوره از شورا و چند دوره قبلی مربوط نمی‌شود و مشکلاتی ریشه‌دار است.
آقابیگی درد اصلی را اول اجرا و سپس بررسی طرح ها و برنامه ها دانست و گفت: یکی از مسائل ضروری برای مشهد مطالعات صحیح از زیرسطح مشهد است. باید با نگاه نخبگانی و کارشناس‌محور زیرسطح مشهد را بررسی کنیم تا جهل مدیریتی موجود به زیرسطح مشهد از بین برود. : مدیریت مشهد یکپارچه نیست و ارگان‌های متعددی درباره مشهد تصمیمات متعارض می‌گیرند. با هر یک از نمایندگان فعلی شورا صحبت کردم با وضعیت فعلی و شهردار فعلی مخالف بودند و این نکته بسیار جالبی است.
گفتنی است فصل سوم سلسله نشست های قصه شهر با توجه به انتخابات شوراها در چهار جلسه به موضوعات مرتبط با مدیریت شهری اختصاص داشت.