سپهر استیری[1]
ایران به دلیل قرارگرفتن در منطقه‌ای پررفت‌وآمد و بهره‌مندی از مواهب طبیعی بسیار از دیرباز محل حیات آدمی بوده و از همین رو آثار و یادگارهای بسیاری را از گذشتگان در دل خود جای داده است. یکی از انواع این آثار که امروزه نیز در زندگی شهری با آن مواجه هستیم، بناهای تاریخی هستند. اما این روزها شاهدیم که با گذشت زمان و به دلیل افزایش جمعیت، تغییر سبک زندگی و تغییرات تکنولوژیکی، بسیاری از کلان‌شهرها در حوزة طراحی شهری با مشکلات و تعارض‌های متعددی مواجه شده‌اند و گاهی این مشکلات و تعارض‌ها به اجرای پروژه‌های جدید شهری و تخریب برخی از بناهای تاریخی منجر می‌شوند. به باور طرفداران این رویکرد، این قبیل آثار فرسوده هستند و حفظ و نگه‌داری آنها جز تحمیل هزینه، پیامد دیگری ندارد. همین امر عاملی شد که جمعی از اندیشمندان و فرهیختگان این مرز و بوم به ساخت‌وسازهای صورت‌گرفته در بافت ثامن شهر مشهد واکنش نشان داده و با نگارش نامه‌ای خواستار رسیدگی و توجه بیشتر به این منطقه شوند. از همین رو در این نوشتار به این موضوع می‌پردازیم که آیا الزاماً ساخت واحدهای تجاری می‌تواند توجیه اقتصادی داشته باشد؟ آیا حفظ و نگه‌داری از این قبیل بناها صرفاً امری هزینه‌زاست؟ و چطور می‌توان علاوه بر مرمت و نگه‌داری از این پتانسیل‌های فرهنگی و تاریخی بهره‌برداری کرد؟
یافته‌ها و تجارب اقتصادی
نخست آنکه در اجرای پروژه‌های شهری و جایگزینی واحدهای تجاری به‌جای آثار تاریخی باید به این نکته توجه داشت که در وضعیت کنونی، کشور از مازاد عرضة واحدهای تجاری رنج می‌برد. این امر سبب شده است که نه تنها این واحدها به اجاره یا فروش نرسند، بلکه قیمت آنها نیز با کاهش یافته و بازار این واحدها دچار رکود شود. در نتیجه لزوماً احداث واحدهای تجاری را نمی‌توان تخصیص بهینة منابع موجود و دارای مزیت و منافع اقتصادی برشمرد.
از دیگر منظر آنکه حفظ و نگه‌داری آثار و بناهای تاریخی الزاماً به معنای طرحی هزینه‌زا نیست، بلکه می‌توان با اعمال برخی نوآوری‌ها درصدد کسب منافع مالی از آنها نیز برآمد. در همین راستا باید توجه داشت که با مرمت، حفظ و جذب گردشگران و علاقه‌مندان می‌توان از محل درآمدهای حاصل از جذب گردشگران این آثار را ترمیم و حفاظت کرد. برای نمونه در سال گذشته به منظور حفظ و بهره‌برداری از بناهای تاریخی و تحمیل نکردن هزینه به دولت، نزدیک به نود بنای تاریخی که برای مرمت آنها به مبلغی معادل 72.4 میلیارد تومان نیاز بود در قالب طرح‌های به طور میانگین دوازده و پانزده ساله جهت مرمت، احیا و بهره‌برداری توسط بخش خصوصی به مزایده گذاشته شد. از دیگر مزایای این قبیل بهره‌برداری‌ها می‌توان به این مهم اشاره کرد که بیشتر آثار تاریخی در مناطقی با بافت‌های قدیمی و فرسوده شهری قرار گرفته‌اند که با گسترش بهره‌برداری از این بناها و استفاده از نیروهای بومی می‌توان به اشتغال‌زایی و بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی ساکنان این مناطق یاری رساند. در ادامه ارائة امکانات رفاهی هرچه بیشتر برای حضور بیشتر علاقه‌مندان و گردشگران می‌تواند مردم محلی را نیز از فزونی این خدمات و امکانات بهره‌مند و موجبات افزایش رضایت شهروندان را فراهم کند.
کلام آخر
در انتها می‌توان چنین نتیجه گرفت که با توجه به یافته‌های اقتصادی نه تنها بناهای تاریخی هزینه‌ای بر متولیان خود تحمیل نمی‌کنند، بلکه مجرایی برای درآمدزایی هستند و موجبات بهبود سطح کیفی زندگی و معیشت مردمان محلی را نیز در پی دارند. با توجه به حضور قریب به یک میلیون حاشیه‌نشین در اطراف شهر مشهد و توجه گستردة تنی چند از فرهیختگان کشوری به ساخت‌وسازهای در حال انجام در بافت ثامن این شهر می‌توان انتظار داشت که در بازنگری جدید، با بهره‌مندی از یافته‌های علم اقتصاد و تجارب دیگر کشورها پایتخت معنوی ایران هرچه بهتر توسعه یابد.
[1] - کارشناس ارشد اقتصاد