محمدرضا محمدزاده

شهر به عنوان زادگاه و مهد تمدن بشر همواره مورد توجه و بررسی اندیشمندان و نظریه پردازان علوم مختلف بوده است. به عبارتی شهر موجودی زنده، پویا، متحول در چرخه زمان و مبتنی بر بستر مکان است. در آغاز قرن نوزدهم تنها 3 درصد مردم ساکن شهرها بودند اما امروزه نیمی از افراد شهرنشین شده اند که این تعداد تا پایان سال 2050 به بیش از 65 درصد خواهد رسید. این افزایش بی رویه جمعیت، جامعه جهانی را بر آن داشته است تا به راه حلی برای بهبود وضعیت کنونی شهرنشینی و مدیریت شهری بیندیشد. بر این اساس، فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یکی از اصلی ترین زیرساخت های زندگی شهری مطرح شده است. درپی همین نگرش واژه هایی نظیر شهر هوشمند، شهر الکترونیک و دولت الکترونیک پا به عرصه حضور گذاشته اند.  در چنین رويكردهایی، تولید و ارائه خدمات تنها محدود به اطلاعات دیجیتال بوده و از طریق ارتباطات دیجیتال و الکترونیکی تحت سلسله مراتب بالا به پایین، یعنی ارائه اطلاعات از سوی مسئولان مربوطه به جامعه و شهروندان صورت می پذیرد. شهر هوشمند، شهری است که زیرساخت های خود را ساماندهی می کند، منابع‌اش را مدیریت می‌نماید، فعالیت‌های پیشگیرانه انجام می‌دهد، برنامه‌ریزی می‌کند و سرویس‌ها و خدماتش را برای شهروندانش افزایش می‌دهد.

تعاریف در خصوص شهر هوشمند متنوع است و شهر هوشمند در سرتاسر جهان با عناوین متنوعی شناخته می شود. در واقع می توان گفت شهر هوشمند یک مفهوم فازی است و همیشه ثابت نیست. شهر هوشمند متشکل از تکنولوژی ها، سیستم ها، زیرساخت ها و سرویس ها می باشد برای رسیدن به یک شبکه ارگانیک و چندوجهی. به عبارت دیگر، شهر هوشمند، شهری است که از تکنولوژی محاسباتی برای ساخت شاکله ی زیرساخت های اصلی و سرویس های یک شهر استفاده می کند. هم چنین از شهر هوشمند به عنوان شهری که تمام زیرساخت های فیزیکی، اطلاعاتی، اجتماعی و اقتصادی خود را هوشمندانه مدیریت می کند نیز یاد می کنند. شهر هوشمند همراه با 4 اصل تعریف می شود که هر کدام از این اصول در معنا دادن به شهر هوشمند نقشی اساسی را ایفا می کنند:

•           دانش و توسعه دانش محور

•           توسعه پایدار 

•           تقویت یکپارچگی شهر   

•           مشارکت شهروندان

مدل های مختلفی برای ساختار یک شهر هوشمند ارائه شده است، که اصلی ترین حلقه های ساختاری یک شهر هوشمند را در تصویر ذیل ملاحظه می کنید. در یک شهر هوشمند صرفا استفاده از ابزار الکترونیکی ملاکی برای هوشمندی به شمار نمی آید، بلکه یک شهر هوشمند در کنار تمامی حلقه های ساختاری خود، معنا و مفهوم پیدا می کند. یک دولت هوشمند در کنار بهره گیری از اقتصادی پویا و مدیریت صحیح منابع و زیرساخت ها می تواند یک شهر و جامعه را به سوی هوشمندی سوق دهد. شهر هوشمند در بطن یک جامعه ی هوشمند و پویاست که نهادینه می شود و یک زندگی بهتر و رفاه اجتماعی بیشتر را برای شهروندانش به ارمغان می آورد.

 ساختار یک شهر هوشمند

وجود تفکر و نگرش هوشمندانه در ارگان های دولتی و حکومتی، در کنار ایجاد و مدیریت زیرساخت های مورد نیاز در تمامی ابعاد است که یک شهر را به سوی هوشمندی پیش می برد. بیان این نکته ضروری به نظر می رسد که تمام حلقه های ساختاری یک شهر هوشمند با یکدیگر تعاملی تنگاتگ داشته و به شدت از زیرساخت های موجود تاثیر می پذیرند. بنابراین ایجاد زیرساخت های مناسب در ابعاد دولتی، صنعتی و اجتماعی لازم و ضروری به نظر می رسد. منابع اطلاعاتی آزاد، شبکه های مخابراتی و کامپیوتری پرسرعت و منسجم، سرویس ها و خدمات مورد نیاز به همراه بهره گیری از سنسورها در سطح وسیع از دیگر نکات مورد توجه در ساختار یک شهر هوشمند می باشد. می توان گفت فناوری ارتباطات و اطلاعات به عنوان یکی از اساسی ترین زیرساخت های مورد نیاز یک شهر هوشمند ایفای نقش می کند.

شهر هوشمند تمامی ابعاد زندگی شهروندانش را دست خوش تغییر و تحول می کند و شاخص های کیفی را بهبود می بخشد. شکل گیری شهر هوشمند مزایا و امکانات بسیاری را به همراه دارد که به اختصار به تعدادی از آن ها اشاره می کنیم.

مزایای شهر هوشمند عبارتنداز:

•           بهبود کیفیت زندگی شهروندان

•           امکان توزیع عادلانه امکانات در میان شهروندان

•           تقویت رقابت تجاری شهر و ایجاد فرصت های تجاری بیشتر

•           فراهم آوردن خدمات اینترنت با سرعت بالا برای شهروندان

•           افزایش کارایی و بهره وری در مدیریت شهری

•           کاهش سفرهای درون شهری، کاهش آلودگی های صوتی و مصرف سوخت، کاهش غلظت آلاینده های محیطی

•           صرفه جویی در زمان و هزینه های جاری

•           افزایش نقش مشارکتی مردم